03
February
Ultimativni vodič kroz fado muziku
Gitara, glas, i iskrena emocija tri su glavna elementa koja tvore neverovatno nežne i melanholične zvuke fado muzike. Fado muzika je tradicionalni muzički izraz Portugala, srcem ispevana emocija čiji jezik nije potrebno razumeti, jer ove melodije govore univerzalnim rečima ljubavi. Kada ste u Portugalu uživanje u fadu predstavlja jedan od nezaobilaznih doživljaja sa ovog putovanja, a mi vam u ovom vodiču odgovaramo na sva pitanja koja ste ikada imali u vezi o ovom muzičkom performansu.
Fado: Čežnja o zlatnom veku i najlepša melodija Portugala
Veruje se da je fado nastao početkom 19. veka u radničkim četvrtima Lisabona, a vrsni muzikolozi korene fada nalaze i u ranijim muzičkim izrazima Mavara i robova pristiglih iz Brazila. Iako poreklo nije utvrđeno do kraja, jedno je sigurno – osnovni cilj ovih melanholičnih melodija bio je da prenesu emociju čežnje za izgubljenim ili nikada dostignutim osećanjima ljubavi.
Kada bismo fado uporedjivali sa drugim muzičkim izrazima, mogli bismo reći da je portugalski fado najsličniji bluzu, ali sa mnogo više temperamenta i odlučnosti da se čuje bol.
Fado je mnogo više od muzičkog žanra
Za Portugalce fado je isto što i postojanje. Pored ljubavnih tema – koje su početku preovladavali, u fado stihovima neretko se javljaju i rodoljubljubivi motivi, ali i oni koji pevaju o žalosti za davno izgubljenim lagodnim životom u kolonijama.
Kada je reč o savremenom fadu mogli bismo reći da se mnogo više bavi motivima svakodnevnog, problematičnog i bolnog života, koji upleteni u note spajaju hiljade ljudi koji kroz zajednički izraz nalaze utehu i razumevanje. Savremeni fado obuhvata i mnoge društvene probleme koji, zapravo, komplikuju život, a neretko je u ove stihove upletena politika. Kako čuvena fado pevačica Karminja objašnjava:
,,Fado je direktan glas naroda jer uvek osvetljava šta muči ljude, za čim čeznu, šta ih veseli i kakvi su im pogledi u budućnost.”
Gde možete čuti najbolji fado u Portugalu?
Fado je 2011. uvršten na Unesco-vu Listu nematerijalne kulturne baštine kao muzički performans, spoj muzike i poezije koji izvodi jedan pevač uz pratnju gitare ili portugalske gitare – instrumenta sa 12 žica. Kao i svaki muzički žanr tako i fado predstavlja muzičku istoriju društva, pa kritičari primećuju veliki uticaj afro-brazilskih ritmova ali i muzičkih tradicija iz unutrašnjosti Portugala.
Zavisno od dela Portugala u kojem imate priliku da uživo slušate fado, razlikovaće se i varijanta fada koju slušate. Kao dve najpoznatije vrste fada prepoznaju se one koje se stvaraju u Lisabonu ili Koimbri.
Lisabon i Koimbra – prestonice fado muzike i mesta na kojima možete čuti najbolje Fadiste
Osim motiva koje obrađuju u pesmama, izvođenje fada u Lisabonu i Koimbri razlikuje se i po izvođačima. Naime, dok u Lisabonu fado pevaju i muškarci i žene, u Koimbri fado izvode isključivo muškarci. Druga ključna razlika je i u pristupu samom izvođenju – Lisabonski fadisti insistiraju na tradicionalnijem pristupu i teme u kojima politika često nosi prevagu, fadisti u Koimbri više cene spontanost i ljubavne motive.
Razlog za ovu podeljenost leži u činjenici da je Koimbra jedan od najvećih univerzitetskih centara u Portugalu, pa studenti fado koriste kako bi izrazili svoja osećanja kroz serenade i spontana okupljanja na trgovima. S druge strane, fado se u Lisabonu najčešće izvodi u tavernama koje na najbolji način predstavljaju boemski duh grada, i u kojima su svi podjednako dobrodošli. U Lisabonu fado možete čuti i u nekom od najboljih rooftop restorana sa pogledom na Težo i grad, pa uzmite u obzir i ovu varijantu kada svoje slobodne dane provodite u prestonici Portugala.
Nezaobilazne tačke u priči o fadu: Muzej fada u Lisabonu i Legat Amalije Rodrigeš
Muzej fada nesumnjivo je jedna od najvećih znamenitosti Lisabona, pa kada obilazite ovaj čudesni grad, i Alfamu – boemsku četvrt grada potrudite se da obiđete i ovaj muzej, jer on na najbolji mogući način oslikava važnost ove muzičke tradicije. Za obilazak muzeja biće vam potrebno oko sat vremena, a dobra stvar je da se u cenu karte ulazi i audio-vođenje na engleskom jeziku (sa slušalicama), tako da ćete sve vreme moći da uživate u pričama i melodijama nesmetano.
O tome koliko je tradicija fada važna za Portugal moći ćete da saznate i u kući-legatu najpoznatije fado pevačice Amalije Rodrigeš. Ovaj legat otvoren je za javnost 2001. godine po želji čuvene dive koja je želela da svoj muzički put i privatni život do tančina približi publici.
Pored autentičnog enterijera kuće u kojoj je pevačica živela 44 godine i mnogobrojnih umetničkih dela koja su bila vlasništvo dive, postavka obuhvata i kolekciju haljina, cipela, i nakita koje je Amalija koristila na svojim nastupima, ali i njena lična pisma, telegrame i mnogobrojne nagrade. Amalijina kuća nalazi se u blizini centra grada (na oko 2km od Trijumfalne kapije), i do nje se lako može stići pešaka ili čuvenim lisabonskim žutim tramvajem.
Ko su najpoznatiji izvođači fado muzike danas?
Zahvaljujući Amaliji Rodrigeš – kraljici fada, i mnogim izvođačima koji su krenuli njenim stopama fado je izašao iz nacionalnih okvira Portugala, i postao svetska atrakcija. Mnogi fadisti koji nastupaju danas prepoznati su kao vrsni umetnici svetskog glasa koji bez problema pune najveće i najpoznatije koncertne sale.
Nama najpoznaitija pevačica fada svakako jeste Mariza, svetska super-zvezda i kako je mnogi nazivaju Nova Amalija, koja je u više navrata gostovala u Beogradu i doživela prave ovacije. Pored nje, značajni izvođači su još i:
- Raquel Tavares koja neretko nastupa u renomiranim tavernama u Lisabonu i koja je dobitnik nagrade Amalija Rodrigeš;
- Carminho, još jedna mlada nada fado muzike, dobtnica nagrade Amalija Rodrigeš i Portugalskog Zlatnog globusa (prestižne muzičke nagrade);
- Ana Moura, izuzetan izvođač tradicionalnog fada koja je privukla pažnju najvećih svetskih zvezda Rolling Stones-a sa kojima je nastupala, i Princa koji je, jednom prilikom, zarad njenog nastupa doputovao iznenada u Lisabon.
